Tục mua muối đầu năm: Mong một năm mới no đủ, mặn mà và ấm áp

Năm nào cũng vậy, mới rạng sáng ngày Mùng 1 Tết, tiếng rao bán muối đã len lỏi khắp mọi ngả đường, ngõ xóm. Khắp các con phố cũ, đường làng ở Hà Nội, người bán muối đóng thành những gói nhỏ bên trong một chiếc túi màu đỏ, kèm theo một bao diêm để lấy may. Người đi lễ hay hái lộc đầu xuân có thể mua dược những túi muối nhỏ xinh kèm theo lời chúc may mắn ngay tại cổng chùa. 

Chị  Phương Hoa, ở huyện Hoài Đức, Hà Nội đã có thâm niên gần chục năm đi bán muối vào sáng Mùng 1 Tết. Khi mọi người đang chìm trong giấc ngủ thì từ 4 giờ sáng, chị đã rong ruổi lên đường đi bán muối. Trên chiếc xe đạp cũ kỹ, chị len lỏi vào từng ngõ phố và cảm nhận xuân về ngay trên phố. 

Muối dành cho những khách hàng đầu năm, chị Phương Hoa thường đong vào một bát đầy, có ngọn chứ không đong vơi hay gạt ngang miệng bởi theo quan niệm xưa: bát muối có ngọn mới mang lại sự trọn vẹn, giúp cả năm may mắn, no đủ.  Bán muối ngày Tết với chị Phương Hoa cũng có nhiều niềm vui vì ai cũng hoan hỉ, không mặc cả như ngày thường,  đôi khi còn được khách hàng mừng tuổi.

Chị Hoa kể: “Ngày bình thường tôi bán 8.000 đồng một kg muối nhưng mùng Một Tết, mỗi bát muối giá 20.000 đồng, nhiều người mua thì đến 8-9 giờ sáng là hết hàng. Đêm giao thừa tôi cũng tranh thủ đi bán. Hầu hết mọi người đều muối lấy may cho cả năm, và không ai kỳ kèo mặc cả bao giờ, thậm chí tiền thừa họ cũng không lấy lại.”

Tập tục mua muối đầu năm không biết có từ bao giờ nhưng ngay từ khi còn nhỏ, chị Nguyễn Thúy Ngần, ở quận Hoàng Mai, Hà Nội đã thấy cha mẹ mình thường mua muối vào sáng mùng Một Tết. Từ chiều 30 Tết, người dân trong làng đã đem những cái âu đựng muối ra cọ rửa sạch sẽ rồi hong khô, chờ đến sáng mùng 1 Tết lên chùa cầu may và không quên mua một bát muối đầy. 

Đến bây giờ, gia đình chị Ngần vẫn giữ truyền thống mua muối đầu năm và nhắc nhở con cháu về tập tục tốt đẹp đầy ý nghĩa ấy với mong muốn giữ được sự ấm áp của gia đình, tình cảm ngày một đậm đà, gắn kết hơn.

“Thông thường năm nào cũng vậy, sau khi lễ chùa xong, ra khỏi cổng chùa thì chúng tôi thường mua muối và đi kèm đó là bao diêm. Nếu như chúng ta cũng có những cái tâm nguyện giữ gìn truyền thống của người Việt thì  cuộc sống gia đình sẽ đậm đà hơn và mặn mà hơn, vợ chồng con cái đầm ấm và hạnh phúc,” chị Ngần chia sẻ.

Theo quan niệm của người xưa, muối bán trong ngày đầu năm mới là “muối lộc”. Sau khi mang muối về nhà, người ta có thể chia ra thành từng gói nhỏ, cho vào túi nilon hay túi vải, phong bao lì xì... vừa cho đẹp mắt mà lại tiện cất giữ. Người làm kinh doanh buôn bán có thể đặt túi muối ở quầy hàng để cầu may mắn về tài lộc, đi du lịch xa cũng đặt túi muối trong vali để lộ trình được bình an. 

Theo các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, thành ngữ “Đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi” có nghĩa là người dân mua muối đầu năm mong một năm no đủ, ấm áp, mua vôi cuối năm là để làm mới căn nhà, tường cổng cho sạch sẽ, trắng tinh tươm, chuẩn bị đón năm mới. Người dân hy vọng dùng vôi quét nhà để xóa đi những điểu không hay trong năm cũ, thể hiện một sự khởi đầu lại để sửa chữa những gì chưa thật trọn vẹn trong năm đã qua. Ý nghĩa của việc “mua muối đầu năm” cũng là để cha mẹ nhắc nhở con cái “ăn dè”, tiết kiệm để dành tiền “cuối năm mua vôi” xây nhà. 

Ông Trần Đức Nguyên, Phó Trưởng khoa Di sản văn hóa, Đại học Văn hóa giải thích: "Đây là phong tục của người dân đồng bằng Bắc Bộ, là cái nôi của người Việt, sau đó thì mới lan tỏa. Trong những năm gần đây, tôi thấy phong tục này được nhiều người dân có ý thức khôi phục lại. Theo tôi, chúng ta rất cần gìn giữ và bảo tồn, bởi đây không chỉ mang ý nghĩa vật chất mà còn có ý nghĩa tinh thần rất lớn. Nếu người ta có tinh thần, có nền tảng vững chắc thì trong năm đó người ta sẽ có sự phát triển tốt hơn, trong công việc sẽ đưa lại nhiều sự thuận lợi hơn.”

Ngoài quan niệm muối mang lại vị mặn mà, đậm đà, người Việt nói riêng và người phương Đông nói chung còn có quan niệm muối nằm trong danh mục nhóm thực phẩm quan trọng nhất, thiết yếu nhất giúp nuôi sống con người. Mặc dù muối có thể dễ dàng ở đâu cũng được và mua với số lượng bao nhiêu tùy ý nhưng tục mua muối đầu năm vẫn tồn tại đầy ý nghĩa nhân văn, được lưu truyền đến mãi sau này./.