Thuốc lá làm nóng và câu chuyện cấm hay đưa vào diện quản lý

Việc Hội nghị lần thứ 8 các nước thành viên (COP8) thuộc Công ước khung về Kiểm soát Thuốc lá (FCTC) do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chủ trì năm 2018 công nhận sản phẩm thuốc lá làm nóng là thuốc lá có thể được coi là cơ sở để các nước đưa ra hướng kiểm soát hợp lý cho các sản phẩm thuốc lá làm nóng.

Quản lý thuốc lá làm nóng có đi ngược Công ước khung?

Đến nay, định nghĩa thuốc lá theo luật Việt Nam và quốc tế có sự nhất quán lớn.

Thông tin từ Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá Vinacosh (trực thuộc Bộ Y tế) cho biết trong điều 1 khoản (f) của Công ước khung FCTC có định nghĩa: các sản phẩm thuốc lá là những sản phẩm từ một phần hoặc toàn phần nguyên liệu thuốc lá.

Điều này cũng được tái khẳng định trong Hội nghị các bên (COP8), theo đó thuốc lá làm nóng là sản phẩm thuốc lá và các nước cần kiểm soát sản phẩm này theo luật kiểm soát thuốc lá hiện hành của nước sở tại.

Cụ thể, thuốc lá làm nóng chứa hoàn toàn nguyên liệu thuốc lá và được sản xuất theo công nghệ làm nóng-không-đốt cháy để tạo ra nicotine.

Người dùng khó có thể tự ý thay đổi thành phần cấu tạo hay trộn thêm bất cứ hóa chất nào khi đưa sản phẩm thuốc lá đặc chế vào trong thiết bị để làm nóng.

Điều 2.1 của Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá (PCTHCTL) 2012 hiện hành, được triển khai nhằm thực thi Công ước khung FCTC có nêu rõ: “Thuốc lá là sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu thuốc lá, được chế biến dưới dạng thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác.”

Nếu xét trên cơ sở định nghĩa mà pháp luật đã quy định và hiện đang áp dụng, thuốc lá làm nóng đang thuộc định nghĩa “thuốc lá” vì có chứa thành phần là nguyên liệu thuốc lá thật, thì cần thiết phải đưa loại thuốc này vào diện chịu sự quản lý và kiểm soát bởi Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá.

“Cơ chế của thuốc lá làm nóng là sử dụng nhiệt để làm nóng mà không đốt cháy như thuốc lá điếu thông thường. Do vậy, thuốc lá làm nóng được xem là “dạng khác” theo định nghĩa tại Điều 2.1 của Luật Phòng chống tác hại thuốc lá và cần phải đưa vào quản lý theo luật hiện hành,” ông Phạm Sĩ Hải Quỳnh, luật sư thành viên của Công ty Luật Trách nhiệm hữu hạn Quốc tế Việt Nam (VILAF-Hồng Đức), cho biết.

Trên thực tế, đến nay, kinh doanh thuốc lá đang là ngành nghề kinh doanh hợp pháp và được pháp luật thừa nhận.

Theo đánh giá của luật sư Quỳnh, nếu cấm các sản phẩm thuốc lá làm nóng cũng có thể được xem là đồng nghĩa với cấm thuốc lá nói chung.

Mỹ, Nhật vẫn quản lý thuốc lá làm nóng là thuốc lá

Sau khi xem xét hàng triệu trang hồ sơ đệ trình của một công ty sản xuất thuốc lá làm nóng Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA), cho phép sản phẩm này được phép thương mại với chỉ định giảm thiểu phơi nhiễm với các chất độc hại lên cơ thể so với thuốc lá điếu.

Đồng thời phân loại thuốc lá làm nóng là sản phẩm thuốc lá không đốt cháy (non-combustible cigarettes), khác với thuốc lá điếu được phân loại là thuốc lá đốt cháy, và cả thuốc lá điện tử.

Trên bao thuốc sẽ có những cảnh báo sức khỏe tương tự như thuốc lá theo luật liên ban.

Có các cảnh báo sức khỏe được sử dụng luân phiên bao gồm: hút thuốc lá gây ung thư phổi, bệnh tim, khí phế thũng và có thể gây biến chứng trong thai kỳ; cai hút thuốc lá ngay bây giờ sẽ làm giảm đáng kể những nguy cơ nghiêm trọng đối với sức khỏe; việc hút thuốc lá ở phụ nữ mang thai có thể gây tổn thương thai nhi, dẫn đến tình trạng sinh non và trẻ sơ sinh nhẹ cân.

Tất cả những cảnh báo sức khỏe này sẽ được thay đổi luân phiên trên các hộp sản phẩm thuốc lá đặc chế của thuốc lá làm nóng, tương tự như trên các gói thuốc lá điếu đốt cháy, cùng với cảnh báo sức khỏe từ Tổng Y sỹ Mỹ.

Còn tại Nhật, thuốc lá làm nóng nằm trong Đạo luật kinh doanh thuốc lá ra năm 1984 và được Bộ tài chính kiểm soát. Mặc dù thuốc lá làm nóng đã được đề cập trong Đạo luật Kinh doanh Thuốc lá, khung pháp lý quy định danh mục sản phẩm này ngày càng khác xa so với khung pháp lý quy định thuốc lá điếu đốt cháy, bao gồm cả về việc áp thuế, cảnh báo sức khỏe và hạn chế sử dụng.

Hiện trong 66 thị trường đã thương mại hóa thuốc lá làm nóng, có hơn 2/3 quốc gia nằm trong Công ước Khung về Kiểm soát Thuốc lá (FCTC) thuộc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Đáng chú ý, trong số này có đến 9 quốc gia thuộc nhóm 15 nước tiêu thụ thuốc lá cao nhất thế giới theo báo cáo năm 2017 của WHO.