Thế giới ở giai đoạn tệ nhất của dịch Covid-19: Đối mặt sự bất bình đẳng gây sốc

Số ca mắc 1 tuần bằng số ca trong 5 tháng

Cách đây 1 năm khi thế giới vẫn đang trong giai đoạn đầu của đại dịch Covid-19, Tống Giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã nhấn mạnh hướng tiếp cận toàn cầu là cách duy nhất để thoát khỏi cuộc khủng hoảng này.

"Cách để tiến về phía trước là sự đoàn kết: Đoàn kết ở cấp độ quốc gia và đoàn kết ở cấp độ toàn cầu", ông Tedros Adhanom Ghebreyesus nhận định trong một buổi họp báo vào tháng 4/2020.

12 tháng qua kể từ thời điểm đó, những thảm kịch ở Ấn Độ, nơi mà các bệnh viện đều đã quá tải khi số ca mắc tăng cao và hàng nghìn người tử vong vì thiếu oxy, đã cho thấy những lời cảnh báo trên bị phớt lờ.

Ấn Độ không phải điểm nóng Covid-19 toàn cầu duy nhất. Thổ Nhĩ Kỳ đã bước vào giai đoạn phong tỏa toàn quốc đầu tiên hôm 29/4 khi ghi nhận tỷ lệ lây nhiễm cao nhất châu Âu. Iran cũng ghi nhận số ca tử vong trong ngày cao kỷ lục hôm 26/4 trong khi nhiều thị trấn và thành phố buộc phải phong tỏa một phần để kiềm chế sự lây lan của virus SARS-CoV-2. Tổng thống Iran Hassan Rouhani thông báo nước này đang trải qua làn sóng thứ 4 của dịch Covid-19.

Bức tranh dịch bệnh ở nhiều nước Nam Mỹ cũng không khá khẩm hơn. Brazil, với hơn 14,5 triệu ca mắc và gần 400.000 ca tử vong, tiếp tục là quốc gia có số ca tử vong hàng ngày trên 1 triệu người cao nhất thế giới.

Một số quốc gia đã đề nghị hỗ trợ khi những điểm nóng Covid-19 xuất hiện, chẳng hạn như cung cấp các máy tạo oxy, máy thở và các thiết bị y tế cần thiết cho Ấn Độ những ngày này. Tuy nhiên, sự phản ứng hợp tác toàn cầu mà Tổng giám đốc WHO hối thúc cách đây 1 năm vẫn bị lảng tránh.

Trong khi một số nước phương Tây đang hướng đến việc quay lại cuộc sống bình thường trong những tháng tới thì bức tranh dịch Covid-19 trên thế giới vẫn rất ảm đạm. Số ca mắc toàn cầu đã tăng trong tuần thứ 9 liên tiếp trong khi số ca tử vong tăng liên tục trong tuần thứ 6.

"Số ca mắc Covid-19 trong tuần qua trên toàn cầu bằng số ca mắc trong 5 tháng đầu tiên của đại dịch", người đứng đầu WHO cho hay.

COVAX, sáng kiến chia sẻ vaccine toàn cầu nhằm cung cấp vaccine miễn phí cho các nước thu nhập thấp một cách công bằng, vẫn là cơ hội tốt nhất để phân phối vaccine và kiểm soát đại dịch. Tuy nhiên, sáng kiến trên phụ thuộc quá nhiều vào khả năng của Ấn Độ mà cụ thể là Viện Huyết thanh của nước này để sản xuất những liều vaccine Astra Zeneca vốn là nền tảng của COVAX.

Ấn Độ cam kết cung cấp 200 triệu liều vaccine COVAX với những lựa chọn có thể tăng cường thêm 900 triệu liều nhằm phân phối cho 92 nước thu nhập thấp và trung bình, song tình hình dịch bệnh Covid-19 ngày càng tồi tệ đã khiến nước này phải dịch chuyển sự tập trung từ sáng kiến COVAX sang ưu tiên tiêm vaccine cho người dân của mình.

Sự bất bình đẳng gây sốc

Cùng lúc đó, các nước phương Tây đang bị chỉ trích vì tích trữ vaccine Covid-19. Một số nước, trong đó có Mỹ, Canada và Anh đã đặt hàng vaccine nhiều hơn mức cần thiết.

Bộ trưởng Y tế Anh Matt Hancock cho biết hôm 28/4 rằng Anh, hiện đã tiêm vaccine cho những người khỏe mạnh trong độ tuổi 40, sẽ tiêm ít nhất 1 liều vaccine cho tất cả những người cao tuổi và những người dễ bị tổn thương, vì thế, nước này không còn vaccine để gửi sang Ấn Độ. Chính phủ Anh cho biết nước này sẽ chia sẻ thêm vaccine vào giai đoạn sau.

Viện huyết thanh Ấn Độ "đang sản xuất nhiều vaccine hơn bất kỳ tổ chức đơn lẻ nào khác. Điều đó rõ ràng cho thấy họ có thể cung cấp vaccine cho người dân Ấn Độ", Bộ trưởng Y tế Anh cho hay.

Ở Mỹ, mọi người từ 16 tuổi trở lên đều đủ điều kiện để tiêm vaccine Covid-19 và khoảng 30% dân số Mỹ đã được tiêm vaccine đầy đủ, Trung tâm Ngăn ngừa và Kiểm soát dịch bệnh Mỹ cho hay hôm 30/4. Đầu tuần này, Nhà Trắng cho biết sẽ quyên góp 60 triệu liều vaccine AstraZeneca trong vài tháng tới sau khi xem xét về tính an toàn của vaccine.

Hơn một nửa dân số Israel đã nhận được ít nhất 1 liều vaccine Covid-19 và nước này đang dỡ bỏ dần các biện pháp hạn chế.

Đầu tháng 4, chỉ 0,2% trong số 700 triệu liều vaccine trên toàn cầu đến được những nước thu nhập thấp trong khi các nước thu nhập trung bình và thu nhập cao chiếm hơn 87% số vaccine này.

Ở các nước thu nhập thấp, hơn 500 người mới có 1 người được tiêm vaccine trong khi ở các nước thu nhập cao, cứ 4 người thì có 1 người được tiêm vaccine. Đây là một sự tương phản mà Tổng Giám đốc WHO gọi là "sự bất bình đẳng gây sốc".

"Một số nước trong số 92 nước thu nhập thấp thậm chí chưa nhận được liều vaccine nào", ông Tedros cho hay.

Những “hòn đá ngáng đường” giải pháp toàn cầu duy nhất

Là sáng kiến do WHO dẫn đầu, Liên minh Vaccine, còn được biết tới là Gavi và COVAX được thành lập vào năm ngoái như một "giải pháp toàn cầu duy nhất" nhằm đối phó với dịch bệnh Covid-19 bằng cách đảm bảo việc tiếp cận vaccine bình đẳng trên toàn cầu.

Mục tiêu ban đầu của sáng kiến này là cung cấp 2 tỷ liều vaccine Covid-19 vào cuối năm 2021 mà nếu thực hiện được sẽ có thể bảo vệ những người có nguy cơ cao hoặc đối tượng dễ tổn thương trước dịch bệnh cũng như các nhân viên y tế trên tuyến đầu chống dịch.

Tuy nhiên, đối mặt với thực tế tích trữ vaccine ở những nước giàu và sự gián đoạn nguồn cung, COVAX đang chật vật để đạt được mục tiêu phân phối của mình.

COVAX đã phân phối lô vaccine Covid-19 đầu tiên tới Ghana ngày 24/2. Tới nay, sáng kiến này đã cung cấp 49,5 triệu liều vaccine cho 121 quốc gia, còn xa mới đạt kế hoạch ban đầu là phân phối 100 triệu liều vaccine vào cuối tháng 3.

Những thách thức mà COVAX đang phải đối mặt là minh chứng cho thấy những trở ngại của sự phản ứng hợp tác toàn cầu khi mà các nước đều ưu tiên cho những lợi ích của họ trước.

Ngay từ đầu, COVAX đã chật vật trong việc đảm bảo nguồn cung vaccine từ các nhà sản xuất khi những nước giàu nhanh chóng giành lấy nguồn cung toàn cầu qua những thỏa thuận song phương với các công ty dược phẩm. Theo dữ liệu từ Đại học Duke, các nước thu nhập cao hiện giữ 4,7 tỷ liều vaccine Covid-19 trong khi COVAX mới chỉ mua được 1,1 tỷ liều.

Ngoài ra, chỉ những vaccine được WHO cấp phép mới được COVAX phân phối. Cho tới nay, các vaccine Pfizer-BioNTech, Moderna, AstraZeneca và Johnson & Johnson đã được WHO "bật đèn xanh" cho việc sử dụng khẩn cấp.

Tuy nhiên, dù có hiệu quả tới 95% nhưng các vaccine của Pfizer-BioNTech và Moderna cần điều kiện lưu trữ đông lạnh sâu hơn và nhiều nước thu nhập thấp không có khả năng lưu trữ ở điều kiện như vậy.

Vì thế, trước khi vaccine Johnson & Johnson được WHO thông qua hồi tháng 3, COVAX chủ yếu dựa vào vaccine AstraZeneca, vốn có thể bảo quản ở tủ lạnh thông thường. Đầu tháng 3, mục tiêu của sáng kiến này là phân phối 237 triệu liều vaccine AstraZeneca tới 142 nước vào cuối tháng 5 nhưng mục tiêu này đã không thực hiện được do trì hoãn nguồn cung từ Ấn Độ.