Ngoại trưởng Mỹ - Trung gặp gỡ: 'Đầu không xuôi, đuôi khó lọt'

Hôm 18/3, các quan chức cấp cao của Mỹ và Trung Quốc sẽ gặp nhau trực tiếp lần đầu tiên tại Anchorage, Alaska, để thảo luận về tình trạng căng thẳng trong quan hệ song phương. Nhiều hy vọng được thắp lên về những tiến triển trong quan hệ giữa hai nước sau cuộc gặp này. Tuy nhiên, cựu cố vấn tình báo tại Lầu Năm Góc Derek Grossman cho rằng, việc thiết lập lại mối quan hệ Mỹ - Trung khó có thể tưởng tượng được vào thời điểm này.

Còn nhiều vướng mắc

Cuộc gặp này diễn ra trong bối cảnh nhiều nhận định cho rằng, chính quyền Tổng thống Joe Biden có thế tiếp tục chính sách cứng rắn với Bắc Kinh vốn được thực thi dưới thời ông Donald Trump song ông Biden sẽ có những tính toán riêng, hợp tác với Trung Quốc trong các vấn đề mang tính toàn cầu như biến đổi khí hậu.

Hsiao Bi-khim, người đứng đầu Văn phòng Văn hóa và Kinh tế Đài Loan tại Mỹ, được mời tới dự lễ nhậm chức của Biden hôm 20/1, đánh dấu lần đầu tiên kể từ năm 1979. Cơ quan đối ngoại Đài Loan cho biết đây là lần đầu tiên trong nhiều thập kỷ, một phái viên Đài Loan được ban tổ chức lễ nhậm chức "chính thức mời". Điều này được xem là đòn “vỗ mặt” Trung Quốc của chính quyền ông Joe Biden.

Phản ứng trước động thái của Mỹ, Trung Quốc đã điều hơn 10 máy bay chiến đấu, trong đó có 8 máy bay ném bom, vào vùng nhận dạng phòng không của Đài Loan. Hành động đáp trả của Bắc Kinh được đội ngũ cố vấn của Biden xem là đang thử thách ranh giới đỏ trong quan hệ hai nước, phát cảnh báo hành vi của Trung Quốc "đe dọa hòa bình, ổn định khu vực" và tuyên bố về cam kết của Washington đối với Đài Loan là "vững chắc". Thế nhưng, các động thái uy hiếp bằng máy bay của Bắc Kinh đối với Đài Loan vẫn tiếp diễn. Điều này buộc Mỹ điều tàu khu trục tên lửa dẫn đường qua eo biển Đài Loan.

Hôm 4/2, trong bài phát biểu về chính sách đối ngoại, ông Biden coi Trung Quốc là "đối thủ cạnh tranh nghiêm trọng nhất của Mỹ", nhấn mạnh trong khi lên kế hoạch “đối đầu” với Bắc Kinh trên một loạt thách thức, Washington cũng "sẵn sàng làm việc với Bắc Kinh khi lợi ích của nước Mỹ buộc phải hành động như vậy”.

Ông Biden cũng cho phép thực thi các hoạt động tự do hàng hải đầu tiên khi điều tàu chiến đến khu vực, phản đối các tuyên bố chủ quyền đang tranh chấp của Trung Quốc ở Biển Đông. Chưa dừng lại, trong cuộc điện đàm đầu tiên với nhà ngoại giao cấp cao của Trung Quốc Dương Khiết Trì, Ngoại trưởng Antony Blinken lên án hành động quyết đoán của Bắc Kinh đối với Đài Loan, hành xử mạnh tay đối với người dân tộc thiểu số ở Tân Cương, Tây Tạng, vấn đề Hong Kong…. Đặc biệt, ông Antony Blinken chỉ trích mạnh mẽ việc Bắc Kinh "phá hoại trật tự quốc tế".

Trả lời phỏng vấn CBS, hôm 7/2, nhà lãnh đạo Mỹ Biden cho biết "không cần phải có xung đột nhưng sẽ có sự cạnh tranh gay gắt" với Trung Quốc. Trong chuyến thăm Lầu Năm Góc ngày 10/2, ông Biden tuyên bố bắt đầu xem xét chính sách quốc phòng của Mỹ đối với Trung Quốc. Điều này cho thấy lĩnh vực quân sự sẽ rất được ông Biden nhấn mạnh trong thực hiện chính sách đối ngoại với Bắc Kinh.

Đáng chú ý, sau chuyến thăm Lầu Năm Góc, ông Biden có cuộc điện đàm kéo dài 2 giờ với Chủ tịch Tập Cận Bình, trong đó ông Biden lên án Bắc Kinh về tình trạng vi phạm nhân quyền ở Tân Cương, cũng như Hong Kong và loạt các vấn đề khác.

Mới đây, hôm 3/3, chính quyền Biden ban hành “Chỉ dẫn chính sách đối ngoại tạm thời”, trong đó nhấn mạnh sự cần thiết phải cạnh tranh với Trung Quốc. Bên cạnh đó, trong nỗ lực tạo dựng liên minh theo chủ trương “Nước Mỹ đã trở lại”, ông Biden tổ chức hội nghị thượng đỉnh “Bộ tứ” – QUAD, với lãnh đạo Australia, Ấn Độ, Nhật Bản hôm 12/3. Tại hội nghị này, ông Biden cùng lãnh đạo các nước phản đối gay gắt hành động quyết đoán hàng hải của Trung Quốc.

Khó “chung một thuyền”

Bắc Kinh luôn khẳng định muốn “cài đặt” lại quan hệ với Washington. Hôm 7/3, bên lề Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc Trung Quốc, Ngoại trưởng Vương Nghị hy vọng bằng cách khởi động lại hợp tác về biến đổi khí hậu, Washington và Bắc Kinh cũng có thể "mang lại môi trường tích cực cho quan hệ song phương".

Cựu cố vấn tình báo tại Lầu Năm Góc Derek Grossman cho rằng, ông Biden rõ ràng rất coi trọng việc chống biến đổi khí hậu, và ông sẽ cần sự giúp đỡ của Trung Quốc. Thế nhưng, hy vọng của Bắc Kinh về việc tận dụng sự hỗ trợ trong việc giảm lượng khí thải carbon đối với các nhượng bộ của Mỹ trong các lĩnh vực khác đã nhanh chóng bị tiêu tan, khi đặc phái viên khí hậu của Biden, John Kerry nói rằng lợi ích của Mỹ "sẽ không bao giờ bị đánh đổi cho bất cứ điều gì liên quan đến khí hậu".

Sau khi Ngoại trưởng Vương Nghị hối thúc hai nước xây dựng lại lòng tin lẫn nhau trong giai đoạn tiếp theo của quan hệ Trung - Mỹ vào cuối năm ngoái, Bắc Kinh công bố chi tiết nội dung khôi phục quan hệ song phương trên các phương tiện truyền thông. "Trung Quốc luôn mở cửa đối thoại. Chúng tôi sẵn sàng trao đổi thẳng thắn với phía Mỹ và tham gia vào các cuộc đối thoại nhằm giải quyết các vấn đề", ông Vương Nghị cho biết.

Tuy nhiên, dường như không có nhiều khả quan, chủ yếu là vì Bắc Kinh đã từ chối thay đổi hành vi hiếu chiến của nước này. Và đáng báo động đối với Bắc Kinh, đến nay, tất cả các dấu hiệu đang diễn ra cho thấy chính quyền Biden có kế hoạch thực hiện đường lối đặc biệt cứng rắn chống lại Trung Quốc. 

Trong đó, Mỹ ủng hộ nền dân chủ thay vì chủ nghĩa độc đoán. Tổng thống Biden tuyên bố, trong năm đầu tiên nắm quyền, ông có kế hoạch tổ chức hội nghị thượng đỉnh các nền dân chủ để "đổi mới tinh thần và mục đích chung của các quốc gia về thế giới tự do".

“Trung Quốc cũng trở thành mối đe dọa nhanh chóng đối với Lầu Năm Góc. Hầu hết các đơn vị trong Hội đồng An ninh quốc gia Biden, dù là công nghệ, y tế hay khí hậu, đều đang chú ý đến những tác động an ninh quốc gia từ sự trỗi dậy của Trung Quốc”, cố vấn tình báo tại Lầu Năm Góc Derek Grossman nói và cho biết, cạnh tranh rõ ràng là chủ đề chi phối trong quan hệ Mỹ - Trung.

Ông Derek Grossman cho rằng, rất khó để thấy cách thức để thiết lập lại quan hệ giữa Washington và Bắc Kinh. Về vấn đề Đài Loan, không bên nào tỏ ra sẵn sàng lùi bước. Trung Quốc tiếp tục gia tăng sức ép ngoại giao, kinh tế và quân sự lên hòn đảo này, trong khi Mỹ tiếp tục củng cố quan hệ với Đài Loan. Ngoài ra, Washington và Bắc Kinh có nhiều bất đồng sâu sắc và bền vững đến mức khả năng xảy ra một thỏa thuận thay đổi cuộc chơi.

Trong tương lai, Mỹ và Trung Quốc có nhiều khả năng chỉ hợp tác trong những thách thức rất hẹp và hạn chế mà hai bên cùng quan tâm hơn là tham vọng theo đuổi việc thiết lập lại mối quan hệ.  Dự báo được điều này, dường như “Chỉ dẫn chính sách đối ngoại tạm thời” cũng đã chỉ ra rằng, “Mỹ hoan nghênh sự hợp tác của Trung Quốc trong các vấn đề như biến đổi khí hậu, an ninh y tế toàn cầu, kiểm soát vũ khí".