Hoà Bình: Bảo tồn di sản văn hóa các dân tộc gắn với phát triển du lịch bền vững

Mảnh đất "đa" văn hoá

Nằm ở cửa ngõ Thủ đô và vùng Tây Bắc, Hòa Bình là mảnh đất giàu truyền thống văn hóa, trung tâm của nền "Văn hoá Hòa Bình" nổi tiếng. Trong tiến trình phát triển, những giá trị văn hóa truyền thống luôn được gìn giữ và phát huy.

Trong 6 dân tộc chủ yếu cùng chung sống, dân tộc Mường chiếm đa số với 63,3% và các dân tộc khác: Kinh 27,73%; Thái 3,9%; Dao 1,7%; Tày 2,7%; Mông 0,52%... Mỗi dân tộc đều có nét văn hóa đặc sắc. Văn hoá Mường và văn hoá các dân tộc hợp lại làm nên những nét riêng của văn hóa Hòa Bình.

Hòa Bình - vùng đất giàu truyền thống văn hóa được thể hiện, khẳng định rõ qua các giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể và hệ thống danh thắng gắn với văn hóa, tâm linh, tín ngưỡng của các dân tộc. Nhiều giá trị nghệ thuật, văn hóa của người Mường như dân ca, nghệ thuật chiêng, mo, sử thi Đẻ đất - Đẻ nước... vẫn lưu giữ và được đánh giá cao trong nền văn hóa Việt Nam.

Hiện nay, Hoà Bình đang có 786 di sản văn hóa phi vật thể. Trong đó: Tiếng nói, chữ viết là 10, ngữ văn dân gian là 154, nghệ thuật trình diễn dân gian là 171, tập quán xã hội là 113, nghề thủ công truyền thống là 26, tri thức dân gian là 268. Di sản văn hóa vật thể tại bảo tàng tỉnh Hòa Bình đang lưu giữ 18.003 hiện vật.

Trên địa bàn tỉnh còn có 101 di tích lịch sử, di tích văn hóa được xếp hạng (41 di tích cấp quốc gia, 60 di tích cấp tỉnh) và hơn 100 di tích chưa xếp hạng. Đây là tiềm năng lớn có vai trò quan trọng trong phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, phát triển sự nghiệp văn hóa của tỉnh.

Mỗi dân tộc trên địa bàn tỉnh Hoà Bình đều có những bản sắc riêng biệt. Di sản văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh còn lưu giữ được khá đa dạng và phong phú. Trong đời sống văn hóa, đồng bào vẫn lưu giữ được những nét cơ bản trong phong tục tập quán, tín ngưỡng của dân tộc mình; cùng với bảo tồn và lưu giữ những giá trị di sản về văn học nghệ thuật, ngôn ngữ, chữ viết, tri thức dân gian, trang phục... Chính điều đó đã tạo nên sự đa văn hóa và sức hấp dẫn riêng...cho Hoà Bình.

Đặc biệt, giá trị văn hoá truyền thống tại Hoà Bình, được khai thác có hiệu quả trong du lịch, thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp không khói tại địa phương. Năm 2019, toàn tỉnh Hòa Bình đã đón gần 3,2 triệu lượt khách, trong đó có hơn 400 ngàn du khách quốc tế. Năm 2020, mặc dù ảnh hưởng năng nề của đại dịch Covid-19, tỉnh Hòa Bình đã đón trên 1,9 triệu khách. Từ thực tế cho thấy, kết hợp khai thác văn hoá trong du lịch đang là hướng đi đúng, hiệu quả và phù hợp với những thế mạnh nổi bật của địa phương.

Nỗ lực bảo tồn, phát huy di sản

Theo Sở VHTT&DL tỉnh Hòa Bình cho biết, chỉ riêng trong năm 2020, ngành Văn hoá tỉnh đã đạt được những kết quả tích cực như: xây dựng 1 làng văn hóa truyền thống; hàng chục làng văn hóa du lịch cộng đồng cấp tỉnh; thực hiện được gần 30 đề tài khoa học về văn hóa, dân tộc; đầu tư thực hiện được gần 50 lớp truyền dạy nghệ thuật dân gian, hàng trăm lớp dạy chữ dân tộc; tổ chức gần 50 lớp truyền dạy các di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu của tỉnh như: Nghệ thuật Chiêng Mường; kết cấu và cách dựng nhà sàn người Mường; nghệ thuật hát Thường đang bọ mẹng dân tộc Mường; nghệ thuật hát Khắp dân tộc Thái, dân tộc Tày; Mở hàng trăm lớp dạy chữ dân tộc Thái, Tày, Dao…; biên soạn xuất bản, phát hành các ấn phẩm giới thiệu về di sản văn hóa phi vật thể các dân tộc tỉnh Hòa Bình.

Đẩy mạnh hoạt động trình diễn các loại hình dân ca, dân vũ, dân nhạc truyền thống thông qua các lễ hội dân gian các dân tộc được tổ chức hàng năm tiêu biểu như: Lễ hội Chùa Tiên, huyện Lạc Thủy; lễ hội Khai hạ Mường Bi, huyện Tân Lạc; lễ hội Đền Thác Bờ, huyện Đà Bắc; lễ hội Xên Mường người Thái, lễ hội Gầu Tào người Mông, huyện Mai Châu; lễ hội Mường Thàng, huyện Cao Phong; lễ hội Mường Động, huyện Kim Bôi…

Tổ chức các hội thi, liên hoan văn hóa, văn nghệ quần chúng các cấp đã thu hút các diễn viên, nghệ nhân là người dân tộc thiểu số tham gia. Đến nay, tỉnh Hòa Bình đã có 1.482 đội văn nghệ quần chúng tại thôn, xóm, tổ dân phố với hàng chục nghìn diễn viên, nghệ nhân hàng năm đã tổ chức biểu diễn khoảng 10.000 buổi phục vụ trên 2,5 triệu lượt người xem; tiêu biểu có những xóm làm du lịch cộng đồng có 4 đến 6 đội văn nghệ thường xuyên biểu diễn phục vụ khách du lịch.

Đặc biệt, Sở VHTT&DL đã tham mưu UBND tỉnh đề nghị Bộ VHTT&DL công nhận 2 di sản văn hóa phi vật thể mo Mường Hòa Bình, nghệ thuật chiêng Mường Hòa Bình là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Hiện nay, mo Mường và nghệ thuật chiêng Mường Hòa Bình đã được Bộ VHTT&DL công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, trong đó, mo Mường được Phó Thủ tướng Chính phủ đồng ý giao Bộ VHTT&DL phối hợp các bộ, ngành, địa phương liên quan lập hồ sơ di sản văn hóa phi vật thể mo Mường Hòa Bình trình Thủ tướng Chính phủ cho phép đệ trình UNESCO công nhận, là di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu cần bảo vệ khẩn cấp.

Cụ thể hoá từ nhóm giải pháp

Nhằm thực hiệu có hiệu quả công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên cơ sở kế thừa những tinh hoa văn hóa của các thế hệ trước, làm cho giá trị của các di sản văn hóa thấm sâu, lan tỏa trong đời sống xã hội; đồng thời khai thác, phát huy có hiệu quả di sản văn hóa các dân tộc tỉnh Hòa Bình gắn với phát triển du lịch bền vững, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của Nhân dân, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, ngày 11/10/2021, Ban Thường vụ Tỉnh ủy đã ban hành Nghị quyết số 04-NQ/TU về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa các dân tộc tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030.

Nghị quyết đề ra 6 nhóm giải pháp về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước đối với công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa các dân tộc; tăng cường ứng dụng khoa học, công nghệ; tuyên truyền nâng cao nhận thức, tổ chức phổ biến truyền dạy các di sản văn hóa; đẩy mạnh liên kết sản xuất hàng hóa công nghiệp văn hóa; huy động các nguồn lực cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa các dân tộc...

Theo đó, mục tiêu đến năm 2025: 50% di sản văn hóa phi vật thể của các dân tộc tỉnh Hòa Bình được kiểm kê, sưu tầm, tư liệu hóa, trong đó lập hồ sơ 10 di sản văn hóa phi vật thể đề nghị công nhận đưa vào danh mục di sản văn hóa; 80% di sản văn hóa phi vật thể của các dân tộc tỉnh Hòa Bình trong danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được bảo tồn, phát huy; Đầu tư xây dựng 05 mô hình bảo tồn làng, bản văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng; 50% di sản văn hóa phi vật thể của các dân tộc tỉnh Hòa Bình được giới thiệu, quảng bá phục vụ phát triển du lịch.

Đầu tư xây dựng 2 mô hình bảo tồn làng, bản văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng. Tiếp tục xét đề nghị phong tặng danh hiệu cho 2 "Nghệ nhân Nhân dân" và 10 "Nghệ nhân ưu tú" trong các loại hình di sản văn hóa phi vật thể của các dân tộc tỉnh Hòa Bình; 80% Nghệ nhân nắm giữ di sản văn hóa phi vật thể của các dân tộc tỉnh Hòa Bình được tập huấn bồi dưỡng nghiệp vụ về công tác bảo vệ, gìn giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể. Khôi phục, bảo tồn 6 lễ hội truyền thống tiêu biểu của các dân tộc tỉnh Hòa Bình gắn với xây dựng sản phẩm du lịch độc đáo, có sức hấp dẫn. Đầu tư xây dựng Khu không gian bảo tồn di sản văn hóa Mo Mường gắn với dịch vụ du lịch tại huyện Cao Phong

Đối với di sản văn hóa vật thể, thực hiện đầu tư cho công tác nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị của văn hóa Hòa Bình trên địa bàn tỉnh; lựa chọn một số điểm di tích tiêu biểu để quảng bá giới thiệu thu hút đầu tư phát triển thành các điểm tham quan du lịch. 70% hiện vật, cổ vật, bảo vật tại Bảo tàng tỉnh được quản lý trên phần mềm, tiến hành số hóa để quảng bá giới thiệu trên môi trường mạng. 50% di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh đã xếp hạng được quảng bá thu hút đầu tư khai thác phục vụ phát triển du lịch…