Đừng xem thường những cơn đau nửa đầu Migrain

Lý thuyết về mạch máu

Vào những năm 1940 và 1950 lý thuyết mạch máu được đưa ra để giải thích sinh lý bệnh của Migrain. Wolff và cộng sự tin rằng thiếu máu gây bởi sự co thắt mạch não hình thành nên những cơn Aura của Migrain và tiếp sau đó sự phản hồi giãn mạch cùng với sự kích thích thần kinh thực vật gây ra những cơn đau đầu. Lý thuyết này dựa trên 3 quan sát sau:

- Các mạch máu ngoài sọ trở nên giãn ra và đập theo nhịp suốt cơn Miagrain.

- Những kích thích mạch máu nội sọ ở người tỉnh có thể gây ra cơn đau đầu.

- Các thuốc co mạch (ergots...) cải thiện cơn đau đầu, trong khi những thuốc giãn mạch (Nitroglycerin...) có thể gây ra một cơn Migrain.

Tuy nhiên lý thuyết này không giải thích được một số triệu chứng đi kèm. Nó cũng không giải thích được tính hiệu quả của một số loại thuốc điều trị Migrain mà không có tác dụng trên mạch máu, và trên thực tế bệnh nhân hầu hết không có Aura. Hơn nữa với những công nghệ chẩn đoán hình ảnh mới đã chỉ ra rằng các mô hình dòng chẩy máu não không phù hợp với lý thuyết mạch. Không có sự thay đổi dòng chẩy ở bệnh nhân Migrain không Aura. Lưu lượng máu não khu vực (rCBF) bình thường hầu hết ở các bệnh nhân. Tuy nhiên có sự giảm lưu lượng máu não hai bên, khởi phát từ vỏ não vùng chẩm và lan ra phía trước đã được ghi nhận.

Gần đây, Perciaccante đã chỉ ra rằng Migrain có những đặc điểm rối loạn thần kinh tự chủ của tim. Kết quả của những phát hiện rối bất thường này mà lý thuyết mạch đã dần bị thay thế bằng lý thuyết mạch thần kinh (nerovascular).

Lý thuyết mạch thần kinh

Lý thuyết mạch thần kinh cho ta thấy một loạt các chuỗi phức hợp thần kinh mạch máu đã xẩy ra khi cơn Migrain khởi phát. Theo lý thuyết này, Migrain chủ yếu là một quá trình thần kinh với những thay đổi thứ cấp của lưu lượng máu não. Ở giai đoạn khởi phát, bệnh nhân Migrain không có cơn nhức đầu trải qua một giai đoạn thần kinh tăng nhạy cảm ở vỏ não, đặc biệt vỏ não vùng chẩm. Những dấu hiệu này được chứng minh trong các nghiên cứu hình ảnh của cộng hưởng từ xuyên sọ kích thích và cộng hưởng từ xuyên sọ chức năng.

Những nghiên cứu này giải thích sự nhậy cảm đặc biệt ở não của những người đau đầu Migrain.

Lý thuyết ức chế lan tỏa trong não

Vào năm 1944, Leao đề xuất lý thuyết về chứng ức chế lan tỏa trong não (cortical spreading depression - CSD) để giải thích cơ chế bệnh của Migrain không Aura. CDS được xác định là một làn sóng kích thích thần kinh ở chất xám của vỏ não lan ra từ vị trí khởi phát với tốc độ 2-6 mm/phút. Sự khử cực tế bào gây ra những hình thái chính của vỏ não hoặc các phase Aura, sau đó nó kích thích sự hoạt động các sợi thần kinh sinh ba, và gây ra cơn đau đầu.

Cơ sở hóa sinh thần kinh của CDS là sự giải phóng Kali hoặc chất kích thích amino acid gutamate từ mô thần kinh. Sự giải phóng này khử cực tiếp các mô liền kề, gây ra sự giải phóng nhiều chất dẫn truyền thần kinh hơn, sự lan rộng này dẫn đến ức chế.

Thiếu máu não

Chụp PET chỉ ra rằng dòng máu chẩy giảm đáng kể trong thời gian cơn Aura migrain, nhưng mức độ lan của thiếu máu không tương xứng với vùng mạch não phụ trách. Sự thiếu máu não tự nó không là rối loạn chức năng. Thay vào đó, dòng chẩy giảm xuống bởi vì sự ức chế lan tỏa gây ra giảm chuyển hóa. Mặc dù CSD là kết quả của sự rối loạn biểu hiện ra lâm sàng là Migrain có Aura, nhưng sự lan rộng của thiếu máu não có thể rất âm thầm (Migrain không Aura). Có lẽ có ngưỡng nào đó để khởi phát triệu chứng giữa bệnh nhân Migrain có Aura và Migrain không Aura.

Một nghiên cứu về tonabersat (chất ức chế CSD), nhận thấy rẳng chất này chỉ giúp ngăn ngừa đau đầu Migrain có Aura, điều đó gợi ý rằng CDS có thể không liên quan đến Migrain không aura.

Hệ mạch thần kinh tam thoa

Sự kích hoạt của hệ mạch thần kinh tam thoa bởi CSD kích thích các thụ thể thần kinh gây đau ở trên thành mạch qua việc giải phóng protein huyết tương và các chất tạo đau như peptid liên quan đến calcitonin, chất P, các peptide gây co thắt đường tiêu hóa và neurokinin A. 

Hậu quả của giai đoạn này là quá trình viêm vô khuẩn dẫn đến co thắt mạch và gây đau. Giai đoạn tăng tính thấm ban đầu của vỏ não là một phần trung gian của sự giải phóng chất dẫn truyền thần kinh sinh ba và các chất dẫn truyền thần kinh đối giao cảm từ các sợi thần kinh quanh mạch máu cùng với đó sự trì hoãn việc tăng lưu lượng máu não thông qua quá trình trung gian của hệ kết nối tam thoa - đối giao cảm - thân não.

Theo Moulton và cộng sự, mô hình điều hòa giảm đi của thân não góp phần vào các phase của đau đầu Migrane, điều này dẫn đến sự mất ức chế hoặc tăng tính linh động, kết quả là neron mạch thần kinh sinh ba tăng kích thích.

Metalloproteinases

Thông qua rất nhiều cơ chế phân tử, CSD tăng cường hoạt động của gen, như việc mã hóa Cox2, TNF-alpha, interleukin-1 beta, galanin và metalloproteinases. Sự hoạt động của metalloproteinases dẫn đến suy yếu hàng rào máu não cho phép kali, NO, adenosine và các sản phẩm khác được giải phóng bởi CSD tiếp cận và làm tăng nhậy cảm thành quanh mạch thần kinh tam thoa.

Sự tăng hoạt động của chất nền Metalloproteinases-2 (MMP-2) đã được chứng minh ở bệnh nhân đau nửa đầu Migraine.

Bệnh nhân đau đầu Migraine không aura dường như có tỷ lệ tăng lên của chất nền MMP-9 so với chất ức chế mô của MMP-1 (TIMP-1), trái ngược lại tỷ lệ MMP-9/ TIMP-1 thấp hơn ở những bệnh nhân đau đầu migrain có aura.

Giảm oxy máu

Trong một nghiên cứu thực nghiệm, đợt cấp của giảm oxy máu có thể gây ra bởi một giai đoạn đơn lẻ của CSD. Điều này đi kèm với sự rối loạn nặng nề của sự cân bằng ion nội mô của nào cùng với rối loạn kéo dài của cặp đôi mạch thần kinh và thần kinh chuyển hóa.

Chất trao đổi thần kinh và dẫn truyền thần kinh

Kết quả sự hoạt động của hệ thần kinh quanh mạch máu cũng gây giải phóng các chất như chất P, nerokinin A, các peptid thuộc họ calcitonin, NO chúng tác động vào thành mạch máu gây giãn, protein thoát mạch và gây quá trình viêm vô trùng.

Sự kích thích phức hợp Trigeminocervical được chỉ ra bằng việc tạo kháng nguyên C-fos phát hiện bởi PET scan. Thông tin sau đó được gửi đến vùng dưới đồi và vỏ não để kích hoạt quá trình đau đầu. Sự tham gia của các trung tâm khác có thể giải thích những triệu chứng thần kinh tự chủ và những khía cạnh tâm lý của cơn đau này.

Trung tâm Migrain

Một thuyết về trung tâm đau nửa đầu Migrain có vị trí trong thân não đã được đề xuất, PET - scan chỉ ra rằng có sự tăng cao rCBF trong và xung quanh thân não ngay cả khi các cơn đau nửa đầu đã được kiểm soát bởi sumatriptan.

Hoạt động của thân não

Pet scan ở bệnh nhân đau nửa đầu Migraine cấp tính được chứng tỏ bởi sự hoạt động của vùng hai bên cầu não, ngay cả khi cơn đau đã được loại bỏ bởi thuốc.

Weiler và cộng sự đề xuất rằng yếu tố khởi đầu cuả Migraine là sự kích hoạt của thân não.

Migraine khởi phát bởi kích thích da đầu

Burstein và cộng sự đã mô tả hiện tượng kích thích da đầu, trong đó hệ thống dẫn truyền đau thứ cấp của hệ thống tam thoa đồi thị trở nên nhậy cảm suốt giai đoạn đau ở bệnh nhân Migrain.

Con đường Dopamine

Một số tác giả đề xuất lý thuyết cơ sở hệ dopaminergic cho chứng migrain. Năm 1977, Sicuteri đã đưa ra giả thuyết về tình trạng quá mẫn cảu hệ dopaminergic có mặt ở bệnh nhân Migrain. Quan điểm này gần đây đã được đổi mới.

Các triệu chứng liên quan tới đau đầu migrain như buồn nôn, nôn, ngáp, kích thích, hạ huyết áp và tăng động có thể là do kích thích một cách tương đối hệ dopaminergic.

Thiếu hụt magie máu

Một giả thuyết khác chỉ ra rằng sự thiếu hụt magie trong não sẽ kích hoạt một chuỗi các tai biến, bắt đầu bằng sự kết dính tiểu cầu và sự giải phóng glutamate và kết quả là giải phóng 5-hydroxytryptamine một chất gây co mạch.

Các nghiên cứu lâm sàng cho thấy việc bổ sung magie đường uống có lợi trong điều trị dự phòng và magie tĩnh mạch có hiệu quả trong điều trị cơn cấp tính.

Rối loạn nội mạc

Sự rối loạn chức năng cơ trơn mạch máu có thể liên quan tới sự rối loạn chu trình guanosine monophosphate và đáp ứng huyết động với NO.

NO tiếp tục tăng ngay cả sau khi giai đoạn đau nửa đầu đã kết thúc.

Ở những phụ nữ tiền mãn kinh bị chứng đau đầu Migraine, đặc biệt ở những bệnh nhân migrain có aura, sự tăng hoạt động của nội mô là một phần của của rối loạn chức năng nội mô là một bằng chứng rõ ràng.

Serotonin và Migrain

Các thụ thể serotonin được biết đến là thụ thể quan trọng nhất trong con đường của đau đầu. Cho nên các thuốc giảm đau đầu bằng cách ức chế giải phóng neropeptise ở ngoại biên và ức chế có tác dụng hiệu quả rõ rệt.